Í júní 2016 var þessi mynd tekin af Gjálp. Það erfitt að ímynda sér náttúrhamfarirnar sem Grímsvötnin hafa valdið. (Ljósm. Íbí)
Gjálpargosið 1996
Gjálpargosið hófst 30. september 1996. Það sást til gossins frá veginum á Skeiðarársandi, tignarlegir gufubólstrar, blandaðir kolsvartri ösku, stigu til himins. Aska féll þó aðeins á jökulinn en hvergi í byggð. Fréttamenn komu hvaðanæva að úr heiminum til að fylgjast með og ná myndum af því þegar vatnið kæmi niður því það var ljóst að gos undir jökli myndi bræða milljónir rúmmetra af vatni. Gosinu lauk 13. október en ekkert bólaði á hlaupvatni. Lögreglan vaktaði umferð um þjóðveginn því búist var við hlaupi á hverri stundu. Þannig liðu nokkrar vikur. Um það leyti sem síðasti erlendi fréttamaðurinn var farinn úr landi kom hlaupið niður.
Hlaupið kom fimm vikum síðar
Vatnið geystist fram undan jökli og niður til sjávar að að morgni 4. nóvember 1996 og var það mun sneggra en menn bjuggust við. Krafturinn var gífurlegur og vatnsmagnið engu líkt. Stórir ísjakar brotnuðu úr jöklinum og hentust með flóðinu langt suður á Skeiðarásand. Ströndin færðist fram um 900 metra vegna aurburðar. Brúin á Sandgígjukvísl flaut í burtu og var eins og undin tuska neðar á sandinum, Skeiðarárbrýrnar skemmdust allnokkuð og um 15 km af þjóðveginum skolaði í burtu. Tjónið var gífurlegt og strax var hafist handa við að byggja upp aftur til að opna hringveginn. Byggð var bráðabirgðabrú yfir Sandgígjukvísl sem tekin var í notkun nokkrum dögum eftir gos. Mikil mildi var að það var enginn á ferð á sandinum. Lokað hafði verið fyrir umferð á nóttunni og lögreglumaður var á ferð til að opna rétt áður en vatnið kom yfir sandinn, en hann slapp með skrekkinn.
Finnið fjórar manneskjur á myndinni (Ljósm. BL)
Hér er fjölskyldan í Mörtungu 2 við upptök jökulflóðsins. Þarna sést vel hvernig ísstálið var. Steini í Mörtungu er fremstur á myndinni. (Ljósm. GJ)
Það voru margir jeppar á Skeiðarársandi en þeir virðast ekki stórir á þessari mynd. Allir sem vettlingi gátu valdið vildu sjá ummerkin eftir þessi miklu átök. Ein þeirra var Stefanía Vilhelmsdóttir á Egilsstöðum sem þarna opnar bílhurðina. (Ljósm. BL)
Jakarnir sem dreifðust um sandinn voru stórir eins og sést í samanburði við fólkið og jeppann á myndinni T. v. er Soffía Lárusdóttir (Ljósm. BL) en t.h. eru Rannveig og Ólafur í Mörtungu (Ljósm. GJ).
Allir vildu sjá ísjakana
Gosið vakti mikla athygli og fjöldi fréttamanna snéri aftur og myndaði hamfarasvæðið og Íslendingar létu ekki sitt eftir liggja. Stöðugur straumur fólks var austur á Skeiðarársand og þar var margt ótrúlegt að sjá. Myndir segja meira en mörg orð um hvernig kraftar náttúrunnar hentu ísjökum á stærð við fjögurra íbúða hús marga kílómetra. Ísstálið við útfallið var tugi metra hátt.
Hættulegt svæði
Jakarnir bráðnuðu hratt og hætta var á að mynduðust sandbleytur. Fólk gekk og keyrði um allan sandinn og margir voru hræddir um slys en allt gekk þetta slysalaust. Þeir sem ætluðu að skoða herlegheitin í sumarfríinu urðu fyrir miklum vonbrigðum því í júní var hver einasti jaki horfinn, bráðnaður eða sokkinn í sandinn, ekkert að sjá nema svartan sand og ísstálið við upptökin.
Hver var Gjálp?
Gosið í Grímsvötnum ber nafn Gjálpar Geirröðardóttur sem var tröllkona í norrænni goðafræði. Þór vildi heimsækja föður hennar en Gjálp gerði það sem hún gat til að hindra för Þórs. Þegar Þór var rétt ókominn til Geirröðar og fór upp eftir gilinum þar sem áin Vimur rennur jókst skyndilega vatnsflaumurinn svo Þór komst varla áfram. Leit Þór upp og sá þar hvar Gjálp stóð klofvega yfir gilinu og mígur. Þór tók stóran stein og kastaði í áttina til hennar og hitt svo árvöxturinn stöðvaðist. Komst Þór svo til Geirröðar.
[1] Viðtal í Morgunblaðinu 26. sept 1976. s. 22-23. Það er Ingimar Erlendur Sigurðsson sem ræðir við Jón Björnsson. Viðtal við Jón Björnsson í Sunnudagsblaði Tímans 25. tbl.1966 s. 590-593 og 597.
[2] Jón Björnsson. 1954. Bergljót. Bókaútgáfan Norðri, Akureyri. s. 145-146